THÁI LAN – CAMPUCHIA: XUNG ĐỘT BIÊN GIỚI HAY MỘT NƯỚC CỜ CHIẾN LƯỢC MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á ?

Bài phân tích từ góc nhìn địa chính trị khu vực, đánh giá nguy cơ leo thang và tác động tới ổn định khu vực ASEAN

1. Từ tranh chấp lãnh thổ đến chiến sự toàn diện

Sáng 24/7/2025, một bước ngoặt nguy hiểm đã xảy ra tại vùng biên giới Thái Lan – Campuchia. Các đợt không kích của tiêm kích F-16 Thái Lan nhắm vào pháo binh Campuchia, trong khi Phnom Penh đáp trả bằng pháo phản lực BM-21 cùng hỏa lực từ pháo binh cơ động. Những hành động này không còn đơn thuần là "va chạm vũ trang" mà đã bước vào phạm vi một cuộc chiến tranh giới hạn.

Dù bề mặt là tranh chấp chủ quyền lâu năm quanh khu vực đền Preah Vihear, bản chất sâu xa của xung đột này là hệ quả của cuộc cạnh tranh địa chính trị ngày càng rõ nét giữa hai siêu cường: Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thái Lan và Campuchia không còn là hai quốc gia tranh chấp đơn lẻ, mà đã trở thành quân cờ chiến lược trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng khu vực.

2. Thái Lan – Trụ cột chiến lược của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á

Là một trong những đồng minh lâu đời nhất của Mỹ tại châu Á, Thái Lan duy trì mối quan hệ quốc phòng sâu rộng với Washington thông qua Hiệp ước SEATO từ năm 1954. Mỹ thường xuyên sử dụng căn cứ không quân Utapao, hải quân Sattahip và tổ chức các cuộc tập trận chung, nổi bật là Cobra Gold, một trong những cuộc tập trận lớn nhất khu vực.

Giai đoạn 2023–2025, trong nỗ lực bao vây chiến lược Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, Mỹ đã củng cố các mắt xích đồng minh, trong đó Thái Lan đóng vai trò then chốt.

Dù chính quyền liên minh hiện tại tại Bangkok, do Pheu Thai dẫn dắt, có xu hướng giữ cân bằng quan hệ giữa các bên, nhưng hệ thống quân sự – tình báo Thái Lan vẫn phụ thuộc đáng kể vào Washington. Trong đợt xung đột lần này, Mỹ không công khai can dự quân sự, nhưng tuyên bố ủng hộ "nguyên tắc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ" của Thái Lan là dấu hiệu cho thấy sự thiên lệch trong thái độ ngoại giao.

3. Campuchia – Tiền đồn chiến lược của Trung Quốc tại lục địa Đông Dương

Trái ngược với Thái Lan, Campuchia đã trở thành đồng minh then chốt của Trung Quốc trong hơn một thập niên qua. Gần 40% vốn FDI vào Campuchia đến từ Trung Quốc, với các dự án hạ tầng quy mô lớn như cảng nước sâu, sân bay Dara Sakor và đặc biệt là căn cứ hải quân Ream – nơi Bắc Kinh được cho là đang bí mật triển khai năng lực tiếp nhận tàu chiến.

Thủ tướng Hun Manet kế nhiệm cha mình – ông Hun Sen – tiếp tục duy trì mối quan hệ thân thiết với Bắc Kinh. Các nguồn tin tình báo phương Tây cho rằng quân đội Campuchia nhận được sự cố vấn trực tiếp của chuyên gia Trung Quốc trong chiến thuật sử dụng pháo binh và chiến tranh phi truyền thống.

Trung Quốc, dù tỏ ra "quan ngại sâu sắc" trước diễn biến leo thang, nhưng không giấu sự ủng hộ gián tiếp với đồng minh Campuchia. Sự im lặng mang tính chọn lọc này là biểu hiện của một chiến lược dài hơi nhằm mở rộng ảnh hưởng tại khu vực.

4. Khi chiến trường khu vực trở thành bàn cờ chiến lược toàn cầu

Việc hai nước nhỏ như Thái Lan và Campuchia trở thành đại diện cho hai trục ảnh hưởng lớn cho thấy rõ đặc trưng của chiến lược "ủy nhiệm địa chính trị":

• Mỹ xem Thái Lan là tiền tuyến kiềm chế Trung Quốc, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Biển Đông và Đài Loan.

• Trung Quốc coi Campuchia là hành lang chiến lược hướng ra Vịnh Thái Lan – yếu tố quan trọng trong việc phá thế bao vây từ chuỗi đảo thứ nhất.

Mặc dù cả hai siêu cường đều tuyên bố không can dự trực tiếp, nhưng các hình thức hỗ trợ công nghệ, chia sẻ thông tin tình báo, viện trợ quân sự ngầm và tác động ngoại giao đều đang hiện diện rõ rệt.

ASEAN – tổ chức khu vực từng được kỳ vọng là nền tảng hòa bình – lại đang gặp khó. Sự phân hóa nội bộ, lợi ích không đồng nhất và áp lực đối ngoại khiến tổ chức này khó đóng vai trò trung gian hiệu quả nếu không có sự thúc đẩy từ các bên trung lập như Việt Nam hoặc Indonesia.

5. Ba giai đoạn leo thang – kịch bản chiến tranh ủy nhiệm

Phân tích từ các chuyên gia an ninh khu vực cho thấy xung đột Thái – Campuchia có thể diễn tiến theo ba giai đoạn rõ rệt:

Giai đoạn 1: Chiến tranh giới hạn (đang xảy ra)

• Giao tranh tập trung tại khu vực biên giới núi hiểm trở.

• Phong tỏa biên giới, hạn chế thương mại, sơ tán người dân.

• ASEAN chưa có hành động thực chất, chỉ ra tuyên bố quan ngại.

Giai đoạn 2: Mở rộng chiến tuyến

• Đòn tấn công lan rộng khỏi vùng tranh chấp. Ví dụ, Campuchia có thể phản công sâu vào tỉnh Ubon của Thái Lan, hoặc Thái Lan nhắm mục tiêu ở Siem Reap.

• Mỹ có thể tăng cường hiện diện tại Utapao, Trung Quốc điều tàu hộ vệ đến căn cứ Ream.

• Tại Liên Hợp Quốc, Hội đồng Bảo an rơi vào thế bế tắc khi Mỹ và Trung Quốc phủ quyết lẫn nhau.

Giai đoạn 3: Xung đột ủy nhiệm toàn diện

• Hai nước lớn công khai viện trợ vũ khí, huấn luyện quân sự cho "đồng minh chiến thuật".

• Xung đột kéo dài nhiều tháng, gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng và dẫn tới khủng hoảng nhân đạo.

• Campuchia có thể yêu cầu can thiệp quốc tế hoặc đưa vụ việc lên Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ).

Với tốc độ leo thang hiện tại, nếu không có biện pháp kiểm soát tình hình trong vòng 7–10 ngày tới, kịch bản bước 2 rất có khả năng sẽ diễn ra, kéo theo nguy cơ lan rộng ra toàn khu vực Đông Nam Á.

6. Đông Nam Á và bài học an ninh tập thể

Bài toán đặt ra không chỉ cho Thái Lan hay Campuchia, mà cho toàn bộ khu vực. Khi các quốc gia nhỏ bị chia rẽ bởi ảnh hưởng siêu cường, nền hòa bình khu vực trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Hơn lúc nào hết, ASEAN cần một cơ chế phòng ngừa xung đột hiệu quả – không chỉ dừng ở các tuyên bố chung, mà bằng hành động cụ thể như thiết lập đường dây nóng khu vực, cơ chế quan sát viên độc lập và vai trò hòa giải rõ ràng từ các quốc gia trung lập.

Đặc biệt, Việt Nam – với kinh nghiệm đối ngoại trung lập, vị thế địa chính trị quan trọng và vai trò tích cực trong ASEAN – có thể là một trong những quốc gia chủ động tạo ra cầu nối hòa bình.

Kết luận: Khi xung đột nhỏ có thể làm bùng cháy cả khu vực

Nếu Thái Lan và Campuchia không ngừng leo thang, nếu Mỹ và Trung Quốc tiếp tục gián tiếp đối đầu thông qua các đồng minh nhỏ, thì điều tưởng như chỉ là một "cuộc chiến biên giới" có thể biến thành cuộc khủng hoảng quân sự cấp vùng.

Câu chuyện Preah Vihear hôm nay có thể là Bosnia 1992 hay Ukraine 2014 của Đông Nam Á nếu không được kiểm soát đúng lúc. Một hệ thống an ninh tập thể thực chất là điều không thể trì hoãn nếu ASEAN muốn duy trì ổn định lâu dài.

Từ góc nhìn địa chính trị, Thái Lan – Campuchia không chỉ là điểm nóng tạm thời, mà là biểu hiện rõ nét nhất cho rủi ro của cạnh tranh siêu cường khi rơi xuống những quốc gia nhỏ – nơi hòa bình và chiến tranh chỉ cách nhau một phát súng.