Bạn trẻ thì nên đầu tư vào đâu là hợp lý ?

(Bài viết chia sẻ quan điểm cá nhân của Giáo sư Hồ Quốc Tuấn)

Bạn trẻ nên đầu tư vào đâu?

Câu trả lời của mình nó cũng có phần hơi “đạo lý”, nhưng nó xuất phát từ kinh nghiệm thật của mình và mấy đứa bạn: người trẻ nên đầu tư vào sự nghiệp của bản thân. Cụ thể bắt đầu là học kiến thức, rồi học làm dự án, học cách xây dựng một sự nghiệp để có thu nhập chính vững chắc rồi hãy học đầu tư để tiền sinh lãi. Và thêm bài học riêng của mình là học “dại khờ”.

Học kiến thức

Mình, vợ mình và vài đứa bạn thân net worth khá tốt của mình đều có chung một xuất phát điểm là kiểu con nhà không khá giả gì, ra đời tay trắng. Một đứa bạn thân bán công ty trên 10 triệu đô hạ cánh an toàn còn là người nhập cư ở TP.HCM, từng ở trọ nhà chú chỉ có chỗ sinh hoạt vài m2, giống như vợ mình từng ở chung cư mười mấy tầng không có thang máy nữa (bạn nào từng ở rồi biết cái phim đem nước lên chung cư khi nước yếu). Thời đó không học thì đổi đời bằng niềm tin (có TikTok đâu mà livestream làm streamer triệu view).

Kiến thức không bắt buộc là đại học, học có một cái nghề vững chắc cũng được.

Học làm dự án

Học kiến thức xong vẫn chưa đủ. Mình hay nói là học trò mình là bây giờ người đi học đại học đông quá nên mấy bạn học trò mình nên tranh thủ tự học skill về data, coding, thậm chí cách xài mấy platform “no-code” .v.v rồi lên mấy trang hay cộng đồng giới thiệu mấy việc tự do để kiếm dự án làm. Không học code thì ráng mà kiếm chỗ thực tập ở các công ty làm dịch vụ khách hàng để build CV.

Job nhỏ hay lớn không quan trọng, quan trọng là đã từng làm để bỏ vào CV, và quan trọng hơn là học cách làm việc với người khác. Theo mình ngày nay ngoài học kiến thức còn nên học cách làm những dự án. Tham gia hoạt động trong trường, tổ chức sự kiện, làm research assistant, sales assistant, coding, chỉnh sửa ảnh, làm AI app cho người ta, v.v. làm bất cứ cái gì cũng là làm project và sẽ học được nhiều thứ.

Khi bạn có thấy project nào mà sản phẩm có người có nhu cầu và sẵn sàng trả tiền, và sẽ có công ty cần người biết kỹ năng liên quan đến chuyện đó, thì hãy nhảy vào thử sức. Thành bại không quan trọng, quan trọng là từng làm mà biết làm. Mình nói giờ tìm 1 cái project hay hay, cần người làm thì xung phong làm rồi với chi phí thấp nhất, lãnh nó về rồi vừa học vừa mò vừa làm.

Học cách “dại khờ”

Chi phí thấp nhất, đôi khi là zero. Mình nghĩ là làm free cho người ta cái gì đó không còn hợp thời với nhiều bạn trẻ, nhưng sự thật là những gì mình có ngày nay đa số là từ ban đầu mình làm không tính toán gì. Có khi còn bị xem là “dại khờ”.

Có 2 chuyện “dại khờ” mình hưởng lợi. Một là xưa mình làm Eximbank, có một ông khách hàng doanh nghiệp cứ hay hỏi đủ thứ về thị trường, gọi mình hoài. Nhà mình còn thấy là mình khờ, ổng lợi dụng mình mà mình không được gì (có thể vậy thiệt). Nhưng mình cứ làm thôi.

Sau này, khi mình đi xin học bổng chính phủ Úc, trong 3 thư giới thiệu của mình, thì ngoài một thư academic của thầy và một thư giới thiệu của sếp cũ ở Exim (2 người có ảnh hưởng rất lớn tới sự nghiệp và cách nghĩ của mình), thì thư thứ 3 là do bác ấy giới thiệu cho lấy - thư giới thiệu của một người làm lãnh đạo ở chi nhánh NHNN TP.HCM (chém gió kiểu thằng này sẽ là leading expert trong ngành tài chính-ngân hàng của VN trong tương lai). Không có mấy cái thư đó thì leadership ở đâu mà ra mà đi ALA. Không được đi du học thì chắc chắn con đường mình sẽ rất khác rồi (có khi giờ làm đại gia sáng ngủ dậy đi oánh golf chung với thằng bạn, hoặc ngủ dậy gia nhập CLB Juventus không chừng - oanh liệt hơn :)) ). Nói chung, chuyện tưởng mình dại khờ hóa ra lại không.

Chuyện thứ hai, năm 2 học tiến sĩ, mình từng viết 1 cái literature review về các nghiên cứu về analyst price target và valuation trong 10 năm 2000-2010, mất cả mấy tuần, xong gửi cho người ta free kiểu “hi vọng giúp anh được cái gì đó”. Người nhận bài đó sau này chính là người chấm luận văn tiến sĩ của mình (2 năm sau đó) và là sếp mình trong hơn 10 năm nay. Cụ giờ là Chủ tịch hiệp hội kế toán Châu Âu. Đa số các mối quan hệ trọng yếu của mình trong giới academic hiện nay là do cụ giới thiệu.

Xưa năm 2 tiến sĩ mình viết cho cụ cái literature review đó chỉ đơn thuần là nhiệt huyết tuổi trẻ, nói chuyện với cụ một thời gian ngắn ở BAA conference (nay là BAFA) rồi biết cụ quan tâm cái đó mà chưa có thời gian kiểm tra lại literature mảng hẹp đó. Mình về minh làm, mình gửi cụ, mình không hề nghĩ luôn cụ sẽ là người chấm luận văn mình và sếp mình sau này. Ngày đó cụ cũng chỉ mới là Senior Lecturer như mình bây giờ, chưa lên Prof. nữa nên khả năng cao là thầy mình sẽ không tìm cụ chấm luận văn. Năm mình ra trường thì cụ lên Prof được 1 năm, mình đề nghị thầy tìm cụ vào hội đồng.

Ngày đó mình cũng chưa từng nghĩ cụ sẽ làm sếp mình. Và cụ chắc cũng không biết vì ngày đó cụ ở một trường khác. Mình về Bristol 1 năm thì Bristol mới head hunt cụ về. Và rồi cụ che chở cho mình ngồi đập phá ở trường suốt chục năm nay sau khi cụ ngày một thăng tiến. Thật ra cái file đó mình gửi có khi cụ cũng chẳng xài vì mấy cái đó có khi chả quan trọng với cụ. Có khi cụ còn không đọc gì nữa. Nhưng cụ nhớ cái tên mình và có ấn tượng. Sau này cụ về trường cụ rủ mình làm nhiều cái chung từ research tới teaching.

Nói chung bạn không thể biết bạn làm free thì bạn sẽ được cái gì đâu, vì người được bạn giúp free lúc đó có khi cũng không có nguồn lực để cho lại bạn cái gì. Nhưng khi người ta có nguồn lực và họ tử tế, họ cho lại bạn, thì lúc đó bạn sẽ được nâng theo.

Mình thì mình nghĩ đơn giản là tuổi trẻ sợ mất gì đâu. Đổi 1 tiếng xem Tiktok bằng 1 tiếng làm việc free cho một dự án thì mình nghĩ vẫn học được nhiều thứ hơn. Cái job làm thêm mỗi tháng vài tiếng của mình bây giờ có lúc trả cao hơn cả tháng làm uni chính là được người mình làm free cho một thời gian dài offer. Quan trọng hơn không phải tiền kiếm được, mà thông tin người ta gửi message hay gọi cho mình chia sẻ, không phải có tí tiền của mình mà mua được. Và quan trọng là cần thì có ngay đổ để add vào CV và cần thì alo một tiếng sẽ được chỉ contact cho.

Đây có thể là những vụ đầu tư thua lỗ (nhiều lần mình cũng làm free, nhưng chả có được gì). Quan trọng là chỉ cần 1-2 vụ thành công là nó có thể thay đổi đời mình. Mình thì mình nghĩ đơn giản là lúc mình làm mình học được gì trước cái đã. Những cái được khác thì trên trời rơi xuống. Vũ trụ hôm nào vui thì rớt táo trúng đầu.

Nhưng đương nhiên mình dại khờ thì cũng vừa thôi, có những người lợi dụng rõ ràng quá và là kiểu người không tốt thì làm vài lần với người ta là nhận ra, thì mình bớt dần (với lại những mối quan hệ khác nó tốt lên dần và sự nghiệp bạn lên nhiều rồi thì bớt thời gian làm free).

Học cách tự đứng trên đôi chân của mình

Khi bạn “dại khờ” cày búa xua vậy thì sẽ sinh ra một sản phẩm phụ. Đó là cái gì bạn cũng biết và tự làm được hết. Và bạn tự tin là cái gì không biết cũng cứ nhận, rồi sẽ tự nhiên biết làm. Từ viết báo, research paper, market report, quant report, .v.v mình đều tự làm hết từ xưa, mà mày mò tự học từ sản phẩm của người khác nên giờ mấy đứa nhỏ lâu lâu đứa nào hù mình, ra yêu sách này nọ là mình sẵn sàng tự mình làm.

Khi bạn lead team mà cho người ta thấy được không phải mình chém với ngồi chỉ tay năm ngón không, mà tự tay mình khâu nào mình cũng biết làm và biết các bạn chém gió ở đâu, thì mọi việc mới suôn sẻ. Khi mình có thể gửi sản phẩm mình tự làm từ A-Z cho các bạn coi làm mẫu, thì các bạn mới để yên cho mình đi họp lãnh lương mà không ở nhà đập phá lung tung. Và người hợp tác với bạn mới cảm thấy yên lòng, không phải kiểu “ông này không làm gì mà ăn hết”. :)

Bạn càng “dại khờ” nhiều thì bạn càng có nhiều kỹ năng, quan hệ, hiểu biết, và cảm thông cái khó của người làm, nhất là người đang làm với bạn mà lãnh thu nhập ít hoặc không có thu nhập gì lúc mới làm. Rồi bạn sẽ tìm cách tranh thủ nguồn lực cho người ta khi có thể. Và do đó bạn sẽ đi được trên đôi chân của mình, đồng thời rủ được nhiều người đi chung để đi được xa. Lưu Bị xưa cũng phải vác kiếm ra chém lộn với Lữ Bố được chứ có phải ngồi chỉ tay là được đâu.

Học cách đầu tư

Sau khi bạn “dại khờ” đủ lâu và làm đủ thứ, thì khả năng cao là bạn sẽ có một sự nghiệp đủ ổn và sẽ dư ra một số tiền (hoặc là nộp lại hết tiền cho vợ rồi nhưng vẫn sẽ được giao lại để quản lý đầu tư tiền). Thì bây giờ bạn mới học cách đầu tư.

Giờ nói lại chuyện day-trading mà nhiều bạn hỏi mình. Đầu tiên, có người day-trade sống được không? Mình khẳng định là có, bạn mình có mấy đứa.

Nhưng quan trọng là bạn bắt đầu làm day trader với vốn bao nhiêu? Mình có 2 thằng bạn rất thân vẫn đang sống bằng nghề day trader, share view mỗi ngày. Nhưng chúng nó một năm chỉ cần total return 15-18% tính bằng đôla Mỹ là sống khỏe.

Quan trọng là trước khi làm day trader chúng nó làm trong ngành tài chính để tích lũy tiền, kinh nghiệm, quan hệ và hơn hết là biết thị trường vận hành ra sao, người ta thật sự quan tâm cái gì, game của ai và chơi ra sao để không lọt vào những cái bẫy như FLC không ra được (có thằng bạn mình nó vẫn lướt ROS, nhưng nó biết nó chơi cái gì chứ không như một số người thần tượng anh Q.). Số đó không đông là thật, và có nhiều người giả bộ như vậy để cho kèo, lùa này lùa nọ. Nhưng người làm được không phải là quá ít như một số nói kiểu 1-2% gì đâu. Quan trọng là giữa người bắt trend và người bị trend bắt thì khác nhau ở chỗ bạn quen và chơi với những người như thế nào.

Vấn đề là bạn có sự nghiệp đủ ổn rồi thì bạn làm gì còn nhiều thời gian mà day-trade bằng cơm. Nếu cái job chính của bạn trong công ty có là day-trade đi nữa thì cũng mệt chết rồi, day-trade cho thân mình nữa thì chết chưa kể vi phạm compliance, conflict of interest các kiểu.

Ngay cả mình giờ ngồi không nhận recommendation từ mấy chỗ thân quen đáng tin cậy thì cũng không phải cứ nhắm mắt là xuống tiền được vì … nhiều quá, có nhiều cái recommendation mình chưa từng nghe tên luôn (mấy cái bot chạy ra đó mà). Nội ngồi lọc không cũng khùng. Vậy thì bạn phải tìm cách tìm ra con đường đầu tư phù hợp cho công việc và thời gian của bạn.

Con đường của mình là kiếm ra 1 cái job có thể viết report, viết báo kiếm tiền từ view thị trường, vĩ mô, rồi present nó, lấy feedback và view của người khác trong mấy cái present xào lại thành private view cho một số người quen, đổi lại thông tin, việc khác, .v.v rồi cuối cùng tất cả những cái đó đổi ra thành view đầu tư phù hợp cho bạn. Sau khi bạn làm mấy cái đó đủ lâu thì bạn còn có thể rút ra quy luật code nó thành strategy cho người khác chạy thử coi ra tiền không hay là research paper để đi publish. Ngoài ra bạn đem nó vào đi dạy, môn bạn dạy được đánh giá cao, năm nào cũng mấy trăm sinh viên đăng ký học dù là môn tự chọn. Research với teaching hưởng lợi vậy thì tự nhiên việc của bạn ở uni cũng suôn sẻ. Sản phẩm của tất cả những cái đó còn cộng lại thành những câu chuyện thú vị đi post FB được. Qui trình khép kín, tận dụng được mọi sản phẩm trong quá trình đó.

Vì vậy, với mình, đầu tư là một quá trình, mỗi khâu đều là một hoạt động đầu tư thời gian, không phải chỉ có lời lỗ và tiền. Vì vậy đầu tư nghiêm túc với mình tốn thời gian rất nhiều, nên mình ráng tận dụng từng khâu trong đó sản xuất ra sản phẩm. Và mình cảm thấy làm nghiêm túc vậy nó hợp với mình và mình không chán.

Cốt lõi là vì tất cả những cái mình làm xoay quanh cái core về financial markets. Khi bạn làm vậy rồi thì tất cả những cái bạn sản xuất ra từ nó, từ report, research paper, chiến lược đầu tư cho người ta và cho bạn, bài giảng trên lớp, thậm chí content FB, cũng sẽ “tàm tạm”, không tệ. Vậy là không ai đuổi bạn, tổng danh mục đầu tư bạn không thua lỗ, bạn sẽ học thêm nhiều bài học để chia sẻ. Content tàm tạm mà xuất phát từ kinh nghiệm của bạn, thì sẽ “có hồn hơn” (một chị phóng viên nói về cách mình bình thị trường), đồng điệu với nhiều người hơn (nhất là khi cùng thua lỗ hoặc cùng lời lớn với nhiều anh em!). Thế là nội dung mình viết sẽ có follower.

Những thứ đó phải được xây từ một thói quen mỗi ngày view thị trường, bắt những trend mới, kỹ thuật mới, game mới, trao đổi với một số bạn bè, anh chị thân, và viết nó ra dưới dạng này hay dạng khác. Rồi mình buộc phải tìm cơ hội present nó chừng 2-3 tuần/lần cho những người giỏi hay kinh nghiệm hơn. 5-10 phút cũng được.

Feedback mình nhận được từ những buổi đó là vô cùng quí báu. Cái này với mình không chỉ là với đầu tư, mà ngay với việc làm research ở đại học, cũng y vậy. Kiếm 1 editor của một tạp chí xịn trong trường, ngồi nói 10 phút về idea muốn làm research và hướng đi của mảng nghiên cứu. 99% là những đợt này lần nào cũng bị đập tan nát. Nhưng những gì học được là vô cùng giá trị. Có những lần người ta bác bỏ giúp mình save được cả năm công sức.

Đó là nếu bạn có một công việc cho phép bạn làm mảng tập trung thời gian về financial market và investment. Nếu bạn có một công việc hoàn toàn khác, thì cách đầu tư của mình không thể hợp với bạn. Bạn phải tìm một cách khác. Nguyên tắc chung với mình chỉ có 1: làm sao mà mình dành ít thời gian hơn cho nó nhất mà mang lại lợi ích cao nhất, đồng thời tuyệt đối không làm ảnh hưởng xấu đến nguồn thu nhập chính và ổn định nhất.

Với mình thì xây dựng công việc chính cho tốt là hoạt động đầu tư có tỷ suất sinh lợi cao nhất trong 5-10 năm đầu đời, bạn có thể x20-x100 income của bạn. Sau khi công việc của bạn ổn định, thì đây là lúc bạn không thể x10-x20 thu nhập từ việc chính nữa, và kể cả việc làm thêm cũng không, vì bạn đã tận dụng gần hết thời gian trong ngày rồi. Đây là lúc bắt đầu tính toán lại bạn còn bao nhiêu thời gian để mà đầu tư. Rồi vậy mới bắt đầu chọn cách đầu tư thích hợp được.

Khi thu nhập hàng tháng bạn tốt rồi, bạn xây cái core investment portfolio của bạn ổn rồi, thì bạn mới có thể bỏ 5k-10k đô vào nhiều vụ đầu tư có thể x20 cũng có thể chia 10. Khi bạn có thể thoải mái ngồi ăn há cảo dù một vài khoản đầu tư chia 10 mà không hề quan tâm, thì đó là lúc mà cái hệ thống đầu tư của bạn nó đã vận hành ổn định. Bạn yên tâm vì bạn biết core income và core investment của bạn sẽ đem lại cash flow 5-10k khác nhanh thôi. Ví dụ hồi xưa mình mới ra trường lương 2 triệu VND, thì chắc hẳn bỏ 2 triệu vào chơi crypto hay FLC là mình cá cược quá rồi (may mà thời đó không có crypto với FLC mà chơi). Lấy 2 triệu đầu tư học cái gì mà giúp mình kiếm lương 10 triệu, 20 triệu thì còn có thể.

Tất nhiên có những bạn trẻ mà gia đình có điều kiện, ra đời cái là có job lương cao + tiền dư cho thích làm gì làm từ gia đình. Các bạn đó có lối đi riêng và những gì mình viết ở trên không phù hợp. Nhưng mà mình cũng quen một số bạn gia đình có điều kiện, họ cũng vẫn đi con đường từ đi làm + tạo thu nhập chính, rồi lập nghiệp, rồi mới đầu tư tài chính. Họ vẫn đầu tư xây dựng bản thân và sự nghiệp họ trước đó các bạn. Quan trọng là tự bạn chọn con đường cho mình.

Steve Jobs nói “Your time is limited, so don't waste it living someone else's life”. Vì vậy những gì mình share ở trên chỉ là con đường của mình. Các bạn phải có con đường của bạn, nhưng một vài bài học mình rút ra trên con đường ở trên có thể hữu ích cho một vài bạn đi con đường tương tự.

Bữa nay trả được cái nợ viết bài này mình hứa từ lâu, mừng quá. :)

(Theo Giáo sư Hồ Quốc Tuấn)

Vỹ Phạm

Cái đoạn " dại khờ " của Giáo Sư rất hay, thời 7x-8x nó đúng là như vậy, làm thêm việc để biết được nhiều hơn- điều này nghe nó có vẻ không đúng với thế hệ hiện giờ, thế hệ hiện tại ( trẻ) họ xem đó là kĩ năng cần phải có và nếu không có họ xem là không " cùng mâm".

Mình từng nói chuyện với 1 vài bạn trẻ và mình nói rằng: những thứ màcó ai chỉ là làm được mà gọi là " kỹ năng" thì có vẻ các em đang làm quá lên, nếu phải tư duy mới làm được thì lúc đó gọi là kĩ năng thì còn được..

Lớp trước có vẻ " chịu khó" hơn lớp sau này..mình có cảm giác như vậy.

Lâu lâu đọc được 1 bài quá hay nha giáo sư.

Son Tràn

Di lam nhieu , chien dau lien tuc moi thay Khong bai hoc nao giong bai hoc nao ! Chi co lam thiet nhieu , di that nhieu , moi nhan lai nhung dieu dang gia ! Luc ngoi nghi lai moi vo le ra ah thi ra no la nhu the , ah thi ra minh phai nhanh hon moi kip ! Phai hoc lien tuc lam lien tuc moi kip toc do , kinh nghiem va tri thuc luon can

Độc Phong

Dù sao điểm xuất phát từ miền Bắc vẫn ngàn lần hơn từ miền Nam. Mình cảm thấy sự phân biệt đối xử thiên vị cho con cháu miền Nam cần phải thay đổi. Dân miền Nam hoàn toàn ko có 1 cử tri nào dám lên tiếng vì sự bất công này!!!

Tân Lê

Làm sao để nhiều sinh viên trẻ giờ hiểu được bài học làm free này là giá trị cho cuộc sống ,cho lớp trẻ giờ lắm ,bài viết rất giá trị nhưng ít người biết.

Phạm Thành

Em cám ơn Sếp. Bài viết rất hay và thật nhiều ý nghĩa. Em chúc Sếp và Gia đình 1 cái TẾT Ta nhiều sức khỏe....

Tuấn Ndm

Mãi mới thấy bài có giá trị với bọn cùng thời như tao với mày ha ha

Bây giờ bắt đầu nói chuyện với thế kệ kế thừa về tương lai rồi